Zelfdestructie

Soms lijkt het wel alsof we zijn geprogrammeerd om juist datgene te doen wat we beter hadden kunnen laten. Gedragspatronen die ons onheil brengen en waarvan we achteraf spijt krijgen. En toch doen we het. Sterker nog, we houden het lang vol, en slaan alle waarschuwingen in de wind.

Denk maar aan de weinig subtiele waarschuwing op de pakjes rookwaar, waarin voorspeld wordt dat je kanker krijgt en een ellendige dood zult sterven als je zo’n ongezonde ammoniak- en teerstaaf vol nicotine in je hoofd steekt. Het helpt niet.

Sinds kort denken wetenschappers te kunnen verklaren hoe het kan, dat mensen de andere kant op kijken als ze een ingeving of externe waarschuwing krijgen om iets na te laten. Natuurlijk speelt de voor iedere mens gebruikelijke eigenwijsheid en dwarsheid een rol. Want we laten ons door niemand wat zeggen! Dat is alvast de eerste stap naar de zelfvernietiging.

De tweede stap kwamen Britse en Duitse onderzoekers op het spoor. In het blad Nature Neuroscience schreven ze medio oktober, dat het – kort door de bocht – mensen geen fluit kan schelen als ze horen dat ze kans lopen op iets naars bij herhaald fout gedrag. Het blijft een ver-van-mijn-bed-show: ‘Mij overkomt dat niet.’ Nee, want ik ben overal van vrijgesteld. Op mij werken de wetten van de natuur niet, die voor alle andere mensen natuurlijk wel gelden.

De onderzoekers constateerden dat mensen hun verwachtingen wél aanpassen als ze horen dat de kans op iets akeligs kleiner is dan gedacht. Gelukkig, mijn partner gaat niet vreemd, of gelukkig, ik heb geen kanker. Maar als mensen te horen krijgen dat ze méér kans op iets akeligs lopen, passen ze hun verwachtingen niet aan. Dat komt volgens de onderzoekers niet omdat we met zijn allen achterlijk zijn. Het heeft te maken met een activiteit in onze hersenen. Deze schakelen niet goed, als ze iets akeligs vernemen.

Eerlijk gezegd geloof ik het allemaal wel. Ik zie het anders. Er ligt volgens mij gewoon een spanningsveld tussen discipline en zelftoegeeflijkheid. Hoe erger we ons door het leven en de wereld waarin we leven geknecht voelen, des te meer zoeken we plekken waar we nog wél zelf kunnen uitmaken wat we willen. En die gedragingen schermen we af van het ons onwelgevallige oordeel van de boze buitenwereld. Deze ingebakken neiging tot blindheid en zelfdestructie is vaak sterker dan onze bewuste wil.

Column door: Henri Haenen