Light is niet altijd gezond

Veel mensen denken dat ze gezond leven als ze voor light kiezen in plaats van suiker. Dat is echter maar zeer de vraag. Onze hersenen willen suiker proeven. Als dat niet gebeurt, willen ze compensatie. Dan wordt er extra getankt, meer gegeten, en kon het resultaat nog wel eens averechts werken.

Neurobioloog Paul Smeets heeft de afgelopen jaren heel wat onderzoek gedaan naar de effecten van lightproducten. Smeets doet onderzoek naar voeding en het brein bij het Universitair Medisch Centrum (UMC) Utrecht en Wageningen University & Research centre.

In 2006 promoveerde Smeets bij het UMC Utrecht of en in hoeverre het brein een onderscheid weet te maken tussen gewone suiker en light-zoetstof. De proefpersonen kregen een zoete drank voorgezet. ‘Wij ontdekten dat de hersenactiviteit in de hypothalamus, het gebied in de hersenen waar de energie-inname gereguleerd wordt, afneemt wanneer iemand een glucosehoudende drank drinkt. Dus een zoete drank met calorieën’, tekent Gezond Nu op uit de mond van Smeets. ‘Die lagere activiteit wijst op verzadiging. Na het drinken van een niet-zoete drank met calorieën of een (zoete) caloriearme drank met aspartaam bleef de activiteit in de hypothalamus gelijk.’

Hoe zit dat? Volgens Smeets zijn we genetisch geprogrammeerd om van suiker te houden. Suiker hebben we nodig als energiebron. Als we suiker nuttigen, treedt in de hersenen een beloningssysteem in werking. We krijgen een prettig gevoel dat ons aanmoedigt om door te gaan, aldus Smeets. Uit nader onderzoek in 2011 bleek dat de hersenen verschillend reageren als ergens suiker in zit of juist niet. We kunnen dus suiker en zoetstof van elkaar onderscheiden.

Bij proeven met ratten bleek bovendien dat de dieren de afname van suikerconsumptie gaan compenseren door meer te eten. Daardoor worden ze dikker. Of dat voor mensen ook zo werkt, is maar de vraag. ‘Het is nooit hard aangetoond dat zoetstoffen ons metabolisme op die manier verstoren’, zegt Smeets. ‘Ik vermoed dat het bij mensen niet gebeurt, omdat mensen die kunstmatige zoetstoffen nemen in hun dieet óók suikers binnen krijgen. Ons dieet is veel diverser dan dat van proefdieren. Ik denk dat daardoor de koppeling in de hersenen tussen de zoete smaak en suiker in het bloed voldoende in stand blijft om het metabolisme stabiel te houden.’

De vraag is dan, of we ‘dus’ afvallen van light frisdrank. ‘Op korte termijn wel’, zegt Smeets. Hoewel het natuurlijk altijd beter is om gewoon water te drinken als je gezond wilt afvallen. Desondanks is de light drank altijd beter dan de gezoete frisdrank, temeer omdat daarin vaak erg veel suiker zit.

Maar het lichaam reageert op de onthouding van suiker. Op de lange termijn gaat het lichaam compenseren. ‘Dat is trouwens niet alleen zo bij een dieet van lightproducten, maar bij álle diëten’, zegt Smeets in het blad. ‘Het lichaam denkt dat er voedseltekort is. Het gaat dus in de spaarstand wanneer je kilo’s verliest, want het weet niet wanneer er weer energie binnenkomt.’

Ons lichaam is niet in staat om te leren dat light producten ook verzadigen. Dat gaat er in ons brein gewoon niet in. Dat bleek uit een studie waaraan veertig studenten mee deden. Die kregen vier weken lang elke ochtend als ontbijt een drankje voorgezet dat wel of juist geen suikers (maar zoetstoffen) bevatte. ‘We verwachtten dat de hersenen konden leren dat de kunstmatige zoetstoffen minder verzadigen’, aldus Smeets. ‘Maar dat bleek niet zo te zijn. Het lijkt erop dat in weldoorvoede personen die af en toe iets zoets zonder suiker eten fysiologisch weinig gebeurt, deels dus vanwege de sterke link tussen zoet en calorieën. Dit is wél opeens relevante informatie voor je lichaam als je honger of echt een tekort hebt, bijvoorbeeld wanneer je ondervoed bent of op dieet. Dan heeft je lichaam opeens wel een voorkeur voor een drank met suiker boven een drank zonder suiker. Mijn hypothese is dus dat je lichaam inderdaad kan leren dat een product zonder echte suikers minder verzadigt, maar alleen wanneer je een tekort hebt.’

Kan ons brein een gezonde keuze maken?

De vraag of onze hersenen een gezonde keuze kunnen maken, is een lastige. Het antwoord neigt naar nee, blijkt uit onderzoek door Smeets. Hij wilde wel eens weten of en zo ja welke strijd er in onze hersenen gevoerd wordt als we moeten kiezen tussen pakweg een tompoes en een stuk fruit. ‘Wat bleek?’, zegt Smeets. ‘Die strijd wordt helemaal niet gevoerd. Wij constateerden bij de proefpersonen met een lijndoel geen enkele innerlijke strijd tussen goede voornemens op de lange termijn en beloning op de korte termijn. De hersenen kiezen automatisch voor lekker en calorierijk in plaats van voor gezond. Als je wilt afvallen, moet je het niet alleen hebben van je gezonde verstand’, concludeert de onderzoeker uit dit alles. ‘Je moet er vooral voor zorgen dat je gezonde leefstijl een gewoonte wordt.’