Ladders

‘Ladderzat.’ Zelfs wie geen ervaringsdeskundige is, weet wat het betekent, maar waarom zou je iemand die, zoals wel gezegd wordt, ‘bloed in zijn alcohol’ heeft, ‘ladderzat’ noemen? Waar komt die ladder vandaan? Van Dale kent het woord wel maar verklaart het niet. Navraag leerde me dat het woord waarschijnlijk in de zeventiende eeuw is ontstaan in kringen van Leidse studenten. Waren ze zo dronken dat ze niet meer konden lopen, dan werden ze op een ladder gelegd en naar huis gedragen. In die tijd had je dus twee bob’s nodig op één zuipschuit.

Maar onlangs las ik nog een andere theorie. Na een tip, want anders was ik waarschijnlijk nooit terechtgekomen bij het jaarverslag 2011 van corporatie Wormer Wonen (op het internet). Daarin schrijft oudheidkundige Nico Koelemeijer over de restauratie van het kerkje in het Noord-Hollandse plaatsje Jisp en hij noemt daarbij een beroemde Jisper die daar begraven ligt, Cornelis Ploegh. Die was, zou je kunnen zeggen, een zeventiende-eeuwse beoefenaar van de manuele therapie. Zijn bijnaam was ‘de ijzeren duim’, en zijn specialisme was het met de hand breken van slecht geheelde botbreuken. Om die dan opnieuw te zetten, zodat het been of de arm weer recht kwam te staan. Ik leerde een nieuw woord van Koelemeijer: ‘leedzetter’, een zetter van ledematen. Van heinde en verre werd hij geraadpleegd. Kapitaalkrachtige kreupelen aller landen trokken op naar Jisp. De Staten van Holland traden op als ziektekostenverzekeraar en betaalden de leedzetter vijf stuivers voor elke behandelde soldaat.

Maar goed. Zeventiende eeuw, een vermaarde ijzeren duim, dat wel, maar nog geen spoor van anesthesie te bekennen. Behalve dan een liter brandewijn. ‘Comazuipen’ in de Gouden Eeuw. Na de ingreep gaf Ploegh de patiënt pijnstillers: nog een rondje brandewijn. Waarna meteen begonnen werd met de revalidatie. De patiënt werd zodanig vastgebonden, dat hij met ladder en al rechtop tegen de muur van de kerk kon worden gezet. Het liefst in de volle zon, want dat had een heilzame werking.

‘Misschien komt daar wel de term ladderzat vandaan’, schrijft Koelemeijer. Zou best kunnen, zou ik zeggen, maar als ik moet kiezen, dan ben ik het toch liever op de ladder van de Leidse studenten.

Column door: Ed Schilders

[Met dank aan Ad van Oosten]