Hartpatiënten overleden door besmet apparaat op OK

Vele tientallen ongeruste mensen hebben de afgelopen tijd ons meldpunt gebeld nadat zeker vier hartpatiënten besmet waren door een mycobacterie. Twee van hen overleden als gevolg van die besmetting.

Het ging om hartpatiënten die tijdens een open hartoperatie besmet werden met de bacterie Mycobacterium chimaera. Boosdoener was een waterreservoir in een onderdeel van de hart-longmachine. De bak waarin het water zat, bleek met de bacterie besmet. Een ventilator blies waterdruppeltjes uit deze heater-cooler unit, die zorgt voor het op de juiste temperatuur houden van het bloed tijdens de operatie. Op die druppeltjes liftte de bacterie mee.

‘Het begon allemaal ergens in 2012/2013 in Zürich, Zwitserland’, vertelt arts-microbioloog Jakko van Ingen van het Radboudziekenhuis in Nijmegen. Hij leidde internationaal onderzoek naar de besmetting en ‘ontmaskerde’ de bacterie als boosdoener.

‘In 2012 kreeg ik een melding van een ziekenhuis in Zürich dat twee patiënten ziek waren geworden door een geïnfecteerde hartklep na een operatie’, vertelt Van Ingen. ‘Anderhalf jaar na de operatie kregen ze klachten. Op de nieuw aangebrachte metalen klep had zich de mycobacterie vastgezet. Die bacterie is familie van de tbc- en leprabacterie.’

‘Deze bacterie werd nooit eerder bij hartklepinfecties gevonden, waar ook ter wereld’, gaat Van Ingen verder. De eerste meldingen kwamen uit slechts één ziekenhuis in Zürich. Van Ingen nam toen nog aan dat de besmetting in dat ziekenhuis moest hebben plaatsgevonden, zeker toen nog vier andere patiënten in dat ziekenhuis besmet werden. Dat veranderde door meldingen uit Duitsland en Nederland.

‘Toen gingen bij mij natuurlijk alle alarmbellen af’, zegt Van Ingen. Een gezelschap – van cardiologen, thoraxchirurgen, microbiologen, leden van de IGZ en het RIVM en de bedieners van de hart-longmachine – keek welke hartcentra in Nederland gebruik maakten van dat bewuste apparaat. Het bleek dat iets meer dan de helft van de hartcentra dat apparaat gebruikt als onderdeel van de hart-longmachine. ‘We maakten de afspraak dat alle apparaten van de operatiekamers moesten verdwijnen, behalve bij vliegende spoed. Veel centra hadden die apparaten al in aparte ruimtes geplaatst buiten de OK, onder andere omdat ze zoveel herrie maken. Een geluk bij een ongeluk!’

In andere landen zoals in Duitsland, Engeland en de VS, werd intussen ook aan de bel getrokken: ook daar waren mensen besmet geraakt.

De Beierse fabrikant weigerde aanvankelijk mee te werken aan het onderzoek, totdat de fabriek daar door de Beierse ‘IGZ’ toe verplicht werd. Toen kwam de aap uit de mouw. ‘Het water waarmee het apparaat in de fabriek getest werd op lekkage, bleek de bacterie te bevatten. Deze bacterie hecht zich aan de wand van het reservoir, overleeft maanden zonder water, en weerstaat alle schoonmaakmiddelen. Zodra de bak op de OK weer met water gevuld werd, raakte de hele operatiekamer via de ventilator besmet. Vanuit die Beierse fabriek is dat apparaat een tijdlang over de hele wereld verkocht, mét bacterie in de tank. De besmetting deed zich vooral voor bij het inbrengen van een metalen hartklep. Ons immuunsysteem kan niet veel uitrichten op metaal of plastic en zo kun je dus ziek worden.’

Maar waarom werden de besmettingen – wereldwijd meer dan honderd – pas in juli 2017 bekend gemaakt? ‘Omdat we toen pas wetenschappelijk konden aantonen dat de bron van de infectie in die fabriek lag’, antwoordt Van Ingen. ‘Hoewel in Europa ook zonder dat bewijs al maatregelen zijn genomen om herhaling te voorkomen, weigerden andere landen dat soms. Ze wilden bewijzen zien.’

Hoewel nu verdere besmetting succesvol is voorkomen, moeten artsen nog zeker twee jaar alert zijn op eventuele nieuwe patiënten stelt Van Ingen, ‘We hebben bij andere patiënten gezien dat ze soms pas vijf jaar na de infectie ziek worden. Omdat we deze heater-coolers eind 2014 uit de OK hebben gehaald, blijft het in theorie tot eind 2019 mogelijk dat hartpatiënten zich melden met deze infectie. In Nederland zijn de artsen daarover geïnformeerd via hun beroepsverenigingen.’

Het risico om geïnfecteerd te raken bij een openhartoperatie in een OK met dezelfde apparatuur als die de besmetting veroorzaakte, is volgens Jakko van Ingen extreem laag. Brits onderzoek toont aan dat het risico zich verhoudt van 1 op 3000 tot 5000.

In Nederland is het risico zelfs nog vele malen lager. Hoewel iets meer dan de helft van de hartcentra gebruik maakte van deze heater-coolers, staan deze in veel gevallen niet op de OK, maar in een aparte ruimte, waardoor iedere besmetting is uitgesloten. Dat maakt het risico op besmetting in ons land lager.

Van alle centra zijn er in Nederland vier mensen geweest die besmet raakten, van wie drie in het Isala ziekenhuis. Twee van de besmette patiënten van Isala zijn overleden.

Twijfelt u of maakt u zich zorgen, neem contact op met uw cardioloog. Doe dat ook bij aanhoudende klachten zoals: aanhoudende koorts (weken of maanden en op- en neergaand), afvallen in gewicht en voortdurende vermoeidheid. Trek dan gelijk aan de bel en ga naar de cardioloog. De infecties hebben, voor zover bekend, plaats gehad bij het krijgen van een kunstklep of bloedvatvervanging.