Gezond oud worden is jong beginnen

Met het gezond houden van je hart kun je niet vroeg genoeg starten. Toch is het aanpakken van risicofactoren ook op latere leeftijd nog altijd van grote invloed, zegt cardioloog Janneke Wittekoek. “De kracht van leefstijl is enorm en leidt op iedere leeftijd tot ziekteverlies en gezondheidswinst.”

Een belangrijke graadmeter voor een gezond hart is natuurlijk het uitblijven van klachten als hartkloppingen, druk op de borst en vermoeidheid, maar er is meer. De World Health Organization (WHO) hanteert zeven criteria voor de definitie van (hart)gezondheid, vertelt Janneke. “Ik ben een groot voorstander van het kennen van je getallen, want zodra je de risicofactoren voor hart- en vaatziekten weet én begrijpt, ben je sneller bereid er iets aan te doen. De eerste is niet roken, gevolgd door een BMI van onder de 25 kilo per vierkante meter lichaamsgewicht. Daar wil ik graag het belang van de buikomtrek aan toevoegen: voor vrouwen maximaal 80 en mannen 94 centimeter. Met name vet rond de organen vergroot het risico op metabole ontregeling en hart- en vaatziekten. De derde is cholesterol, waarbij ik altijd de 5-3-1 regel hanteer: een totaalcholesterol van onder de vijf, het LDL-cholesterol onder de drie en het HDL-cholesterol boven de één. De bloeddruk zou niet boven de 120/80 moeten uitkomen en daarnaast moeten er geen hart- en vaatziekten in de voorgeschiedenis zitten. Verder is gemiddeld 150 minuten per week bewegen belangrijk, net als een gezond dieet. Minimaal tweehonderd gram groente per dag en zoveel mogelijk vers en onbewerkt.”

Vrouwelijke hormonen

Voor vrouwen gelden daarnaast nog andere risicofactoren, legt ze uit. “Bij het optreden van hartinfarcten die niet het gevolg zijn van dichtgeslibde aderen maar van verkrampingen van de bloedvaten, speelt stress een hele belangrijke rol. Er is tevens een groter risico als je in je voorgeschiedenis miskramen of zwangerschapscomplicaties als een hoge bloeddruk of zwangerschapsdiabetes hebt gehad. Deze risicofactoren worden geassocieerd met hartproblemen op latere leeftijd. Het zwangerschapsverloop zegt al iets over de vaatfunctie. Verder weten we dat vrouwen die in hun vruchtbare periode veel last hebben van migraine, later in het leven vaker klachten krijgen als pijn op de borst. Daarnaast hebben we nog de vervroegde overgang. Vrouwelijke hormonen hebben een beschermend effect ten opzichte van de klassieke risicofactoren voor hart- en vaatziekten en een gunstig effect op cholesterol, bloeddruk en gewicht. Verlies je je oestrogenen, dan verslechtert dat vaak het risicoprofiel. Toch kunnen ook deze risicofactoren worden verbeterd met leefstijl.”

Gezond ouder worden

Het risico op hart- en vaatziekten wordt hoe dan ook groter naarmate je ouder wordt. Dat heeft voor tachtig procent met leefstijl te maken, zegt Janneke. “Het dikker, stugger en stijver worden van het bloedvatsysteem is voor een groot deel een natuurlijk verouderingsproces, maar kan versneld worden door de aanwezigheid van risicofactoren en de combinatie ervan.” Toch is het mooie van risicofactoren dat ze niet optellen, maar elkaar versterken, zegt ze. “Alleen een hoog cholesterol is niet per se erg, maar komt er ook nog een hoge bloeddruk bij, is het plotseling wél erg. Wanneer je start met het optimaliseren van je risicofactoren, gaan al die kleine beetjes winst uiteindelijk een grote gezondheidswinst geven. Vaak niet eens alleen voor het hart. Als je stopt met roken is dit beter voor je longen, als je gewicht verliest is dit beter voor je gewrichten en daarnaast heb je bijvoorbeeld minder kans op kanker.”

Erfelijke belasting

Aan de meeste risicofactoren kan worden gewerkt, maar er is er één waarbij dat ingewikkeld wordt: erfelijke belasting. “Er is één risicofactor die heel belangrijk is in het vroegtijdig ontwikkelen van aderverkalking, namelijk familiaire hypercholesterolemie: een erfelijk verhoogd cholesterol. In Nederland komt dit bij ongeveer één op de tweehonderdvijftig mensen voor. Mensen die dit hebben, krijgen vaak al vanaf hun dertigste, dus op zeer jonge leeftijd, een infarct. Hierin speelt dus een stuk genetica mee. De vetstofwisseling is dan zo ontregeld, dat de cholesterolwaarden erg hoog zijn. Als dit eenmaal is ontdekt, wordt vaak ook een heel DNA- en familieonderzoek gedaan.”

Spiermassa opbouwen

Tot slot wordt gezond ouder worden voor een groot deel bepaald door je spiermassa. Werk daarom aan je spierkracht, aldus Janneke. “Het opbouwen van spierkracht en verliezen van vet, en dan met name vet rondom de organen, is het gezondste dat je kunt doen. Zo verbeter je onder andere je diabetes, chronische ontstekingen en immuunsysteem. Studies tonen aan dat dat in vrijwel elke leeftijdscategorie het geval is, wat natuurlijk heel hoopvol en inspirerend is. Momenteel worden we met z’n allen namelijk wel ouder, maar gaan onze ziektevrije jaren naar beneden. Het doel van (hart)gezondheid is natuurlijk het verkrijgen van meer ziektevrije jaren. Daarom is het belangrijk om met je risicofactoren aan de slag te gaan, op welke leeftijd dan ook.”

Tekst: Laura van Horik
Foto: Janneke Wittekoek | © Fotografie Suzanne Muller

Dit artikel verscheen eerder in het Hartbrug Magazine