Dokter Google en zuster TikTok

DAG EN NACHT BESCHIKBAAR

We googlen ons suf naar ziektes en kwaaltjes en worden gebombardeerd met gezondheidsadviezen via Instagram, TikTok en YouTube. Hartstikke nuttig soms, maar ook vaak ronduit gevaarlijk. Want veel van die online informatie is totaal niet wetenschappelijk onderbouwd en zet je op het verkeerde spoor. Hoe zie je door de bomen het bos nog? Tip 1: gebruik je gezond verstand!

Het is zo verleidelijk als je een pijntje voelt: even googelen wat het zou kunnen zijn. We doen het haast allemaal: volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zocht in de eerste helft van 2022 bijna driekwart van alle Nederlanders van 12 jaar en ouder op internet naar informatie over gezondheid en leefstijl. Vrouwen doen dat vaker dan mannen, jongeren vaker dan hun grootouders en chronisch zieken vaker dan gezonde mensen. Dat is ook zo handig: al googlend kun je snel bepalen of je al dan niet naar de dokter moet met je klacht. En als dat inderdaad het geval is, kun je in de spreekkamer een betere gesprekspartner zijn. Je hebt je in de materie verdiept en kunt betere vragen stellen.

Maar ‘even googlen’ heeft ook een andere kant. De kennis die je thuis op de bank naar binnen hengelt, is helaas niet altijd even betrouwbaar en kan in sommige gevallen zelfs gevaarlijk zijn. De informatie is soms achterhaald en regelmatig niet wetenschappelijk onderbouwd. Bovendien kan die een commerciële insteek hebben: er worden oplossingen aangedragen waarvan in ieder geval de eigenaar van de website profiteert, niet per se de eventuele patiënt.

Healthfluencers

De afgelopen paar jaar heeft Dokter Google in toenemende mate het gezicht gekregen van een influencer op TikTok of Instagram. ‘Ga voor natuurlijke anticonceptie in plaats van de pil (want die maakt je onvruchtbaar), gebruik magnesium als voedingssupplement om je spieren en botten sterker te maken, gebruik geen zonnebrandcrème (want die is kankerverwekkend) maar ‘train’ je huid tegen schadelijke invloeden van de zon’. Zomaar wat gezondheidsadviezen van ‘healthfluencers’ die rondwaren op social media. In aantrekkelijke filmpjes vertellen ze hun talloze volgers enthousiast over poedertjes, pilletjes of methodes om je lichaam en geest gezond te houden. Op zich is er natuurlijk niks mis met het aanbevelen van een gezonde leefstijl. Dat verkleint immers het risico op chronische ziektes zoals diabetes en hart- en vaatziekten. Maar zijn al die gezondheidsadviezen van influencers wel betrouwbaar, volledig en juist?

Aantoonbare onzin

Influencers zijn mensen die geld verdienen met het online aanprijzen van producten en ervaringen die ook voor ons zijn weggelegd, mits we de portemonnee trekken. Officieel telt Nederland zo’n 1800 influencers en het worden er dagelijks meer. Alle influencers zijn wettelijk verplicht om bij hun uitingen te vermelden wanneer ze ervoor betaald worden en ze mogen geen reclame maken voor medische zaken, maar verder kunnen ze op hun account beweren wat ze willen. Niet-medisch geschoolde influencers putten uit persoonlijke ervaringen, halen hun kennis zelf ook online of krijgen die doorgestuurd van het bedrijf waarvoor ze betaald reclame maken. Tussen de goede tips die ze geven (beweeg veel, eet gezond), staat ook veel aantoonbare onzin. En dat kan gevaarlijke situaties opleveren. Sommige van de influencers die gezondheids- en leefstijladviezen geven zijn Bekende Nederlanders met een groot aantal volgers. Hun boodschappen hebben extra impact. Vooral jongeren zijn gevoelig voor de aanbevelingen van mensen in wie ze zichzelf herkennen of op wie ze graag zouden willen lijken. Maar waarom zou je iemand die goed kan acteren of (de zus van) een beroemd model eerder geloven dan je huisarts of specialist, die zich jarenlang in de materie heeft verdiept?

Gebruik je gezond verstand

Hoe weet je nu of jouw internetvondsten kloppen of dat je met medische desinformatie te maken hebt? Een kwestie van je gezond verstand gebruiken! Als het gaat om influencers: vertrouw echt alleen medisch geschoolde afzenders. Zoals huisartsen en wetenschappers (ja, die zijn ook actief op de social media!). En als het om Google gaat: begrijp hoe het werkt. Wist je bijvoorbeeld dat de eerste mogelijkheden die oppoppen nadat je je vraag in het zoekvenster hebt gesteld, gewoon de eerste sites zijn die het Google-algoritme je voorschotelt? Omdat ze veel worden bekeken (nu ook door jou!) óf omdat ervoor is betaald. Realiseer je ook dat zelfs als de gevonden informatie wèl klopt, daarbij altijd de context ontbreekt. Alleen een arts kan je vertellen wat deze ziekte of aandoening voor jóu betekent. Want bij elke diagnose en elke behandeling van een ziekte of aandoening spelen altijd persoonlijke aspecten en omgevingsfactoren een rol. En Dokter Google weet daar niks van.

En laat je niet gekmaken!

Symptoomsurfen, zoals het online zoeken naar informatie over ziektes, aandoeningen en symptomen wordt genoemd, kan voor veel onnodige onrust zorgen. Welk symptoom je ook in het zoekvenster opvoert, de kans dat het op een zeldzame en/of dodelijke aandoening duidt is groot. Tik maar eens het woord ‘hoofdpijn’ in. Binnen een seconde vullen talloze adviezen, oorzaken en ervaringsverhalen je beeldscherm en voordat je het weet lees je dat hoofdpijn een belangrijk symptoom van een hersentumor is. Help! En dat blijft vervolgens hardnekkig in je toch al zere hoofd rondspoken. Terwijl in werkelijkheid de kans dat jouw hoofdpijn wordt veroorzaakt door een hersentumor enorm klein is, namelijk 0,0116 procent. Laat je niet gekmaken dus. En ga altijd voor advies naar een echte dokter, voordat je voor je gezondheid ingrijpende beslissingen neemt.

WAT ER ZOAL WORDT BEWEERD – Zin en onzin

Anticonceptiepil

• VOLGENS INFLUENCERS: Vanwege de synthetische hormonen die erin zitten zou de pil tot gewichtstoename, afvlakking van emoties en zelfs tot onvruchtbaarheid kunnen leiden. Veel vrouwen tussen de 18 en 28 jaar geven daarom de voorkeur aan ‘natuurlijke anticonceptie’ zoals je temperatuur meten om te bepalen of je vruchtbaar bent.

• WETENSCHAPPELIJK BEWEZEN: Natuurlijk heeft de pil invloed op je hormoonhuishouding, maar dat wil nog niet zeggen dat hij gif zou zijn, om nog maar te zwijgen over onvruchtbaar maken. Minder dan 10 procent van de gebruiksters heeft last van bijwerkingen, maar hun klachten gaan meestal na een paar maanden voorbij. Het alternatief, de natuurlijke anticonceptiemethode, is behoorlijk onbetrouwbaar. Bij de pil is het risico op een ongewenste zwangerschap 0,3 procent, bij de natuurlijke methode tien maar liefst 20 procent. Er lijkt een direct verband te bestaan tussen de toename van het aantal abortussen in Nederland (in 2022 vonden er 15 procent meer abortussen plaats dan in het jaar daarvoor) en de groeiende populariteit van natuurlijke anticonceptie die door influencers wordt aangeprezen.

Zonnebrandcrème

• VOLGENS INFLUENCERS: Veroorzaakt huidkanker! Niet gebruiken dus.

• WETENSCHAPPELIJK BEWEZEN: Voorkomt juist huidkanker en is noodzakelijk. ‘Trainen’ van je huid is aantoonbare onzin. Goed smeren is je enige bescherming tegen de zon.

Voedingssupplementen

• VOLGENS INFLUENCERS: Je zou regelmatig een uitgebreid bloedonderzoek moeten laten doen om te kijken welke vitaminen en mineralen je mist. Die tekorten kun je met voedingssupplementen aanvullen. Ook op eigen houtje. Want baat het niet, dan schaadt het niet!

• WETENSCHAPPELIJK BEWEZEN: Verreweg de meeste mensen krijgen via hun voeding voldoende vitamines en mineralen binnen. Anders waren we als soort allang uitgestorven! Alleen kwetsbare groepen (zoals kinderen, zwangeren, ouderen) kunnen soms wat extra’s gebruiken van bepaalde vitamines. En een teveel aan vitamines kan wel degelijk gevaarlijk voor je gezondheid zijn.

Dr. Arianne Lim, gynaecoloog in het Maastricht UMC+:

‘Influencers hebben een platform waarmee ze veel mensen bereiken, maar nemen niet de verantwoordelijkheid voor de gevolgen van hun uitspraken en die kunnen groot zijn. Als ze geen medische achtergrond hebben, zouden ze tenminste moeten zeggen dat wat voor hen geldt niet per se voor iedereen opgaat. En ze zouden duidelijk moeten maken waarop ze zich baseren. Ik zie veel patiënten met endometriose, een vervelende chronische ziekte waarbij vrouwen veel pijn kunnen hebben, met name tijdens de menstruaties. De enige behandeling waarvan we zeker weten dat die werkt is die met hormonen. Veel vrouwen zeggen dat ze online hebben gezien dat die niet goed voor hun lijf zijn. Dat je een afweging maakt of je wel of niet eens behandeling wilt, snap ik heel goed, maar ik vind het lastig dat zo’n hormoonbehandeling zonder duidelijke reden al bij voorbaat wordt afgewezen. Dat is niet terecht: bij endometriose doet een hormoonbehandeling vaak meer goed dan kwaad. En er is nauwelijks een alternatief voor: de behandeling met hormonen is de enige waarvan bewezen is dat het de endometriose onderdrukt en het risico dat het terugkomt klein maakt. Zonder behandeling met hormonen blijven vrouwen vaak rondlopen met heel veel klachten. En als je chronische pijn lang laat bestaan, kom je er steeds minder makkelijk vanaf.’

‘We merken dat er steeds meer weerstand komt tegen het gebruik van hormonen’

Prof. Dr. Daniel Keszthelyi, maag-darm-lever-arts en hoofd van de afdeling MDL van het Maastricht UMC+:

‘Tegenwoordig ben ik tijden mijn consulten vaak veel tijd kwijt aan het ontkrachten van informatie die van influencers komt. Zo zijn er bijvoorbeeld veel influencers die pleiten voor een glutenvrij dieet. Volgens hen zijn namelijk heel veel mensen onbewust allergisch voor gluten. Wij hebben onderzocht in hoeverre de klachten die mensen over glutenintolerantie bij ons rapporteren te maken hebben met de verwachtingen die ze hebben. We hebben kunnen aantonen dat die verwachting sterk de ervaring kleurt. Mensen die tijdens het onderzoek geen gluten te eten kregen terwijl ze dachten dat het wel zo was, rapporteerden ook klachten. Hun verwachting wordt voor een groot deel gevoed door influencers. Veel influencers beweren van alles en nog wat zonder voldoende medische of wetenschappelijke onderbouwing. En omdat ze veel volgers hebben die hen geloven, bepaalt dat wat mensen gaan doen. Maar glutenvrij eten als dat niet noodzakelijk is, heeft ook nadelen. Het kan tot een eenzijdig eetpatroon leiden waardoor er tekorten aan voedingsstoffen kunnen ontstaan. En het is duurder.
Ik vind dat we de grenzen over wat je online wel of niet mag zeggen beter zouden moeten bewaken. Maar dan dient zich onmiddellijk de vraag aan: hoe ga je dat handhaven? Dat is lastig. Je zou techgiganten als Google en Meta kunnen verplichten tot het zetten van disclaimers bij medische informatie die aantoonbaar onjuist is of afkomstig van iemand die niet medisch is geschoold. Of mensen zich daar iets van aantrekken is een tweede, maar dan heb je in ieder geval geprobeerd om iets tegenover de desinformatie te zetten.’

‘Van influencers komt veel medische desinformatie’

De slimme patiënten anno 2024

Dat Dokter Google en zuster TikTok hun slechte kanten hebben, wil nog niet zeggen dat we hen bij het oud vuil moeten zetten. Het is meer dat je als patiënt je kop erbij moet houden. Neem die alle informatie die je online vindt voor waar aan, maar gebruik die om je een beeld te vormen, dat je vervolgens checkt bij je behandelend arts. Vragen die je jezelf tijdens het symptoomsurfen zou kunnen stellen:
– Wie zit er achter de website die je bekijkt? Welke organisatie, wie betaalt de site? Dit soort informatie vind je doorgaans op de pagina ‘Over ons’ of onder ‘Contactgegevens’.
– Wat is het doel van de website? Is het reclame voor een bepaald product of bepaalde dienst?
– Waar komt de informatie die wordt verstrekt vandaan? Is die wetenschappelijk onderbouwd?
– Word je ontmoedigd om de informatie die gegeven wordt te controleren bij je behandelend arts?
– Worden er grote beloftes gedaan? Ook hier geldt de universele onlineregel: klinkt het te mooi om waar te zijn, dan is het dat vaak ook.
– Kom je op de site veel advertenties tegen? Dat wil niet per se zeggen dat er slechte informatie op te vinden is, wel dat het een commerciële site is: men wil iets verkopen. Dus argwaan is op zijn plek.
– Is dit alleen de persoonlijke ervaring van iemand of gaat het om wetenschappelijk onderbouwde kennis?

Betrouwbare sites

Over het algemeen kun je ervan uitgaan dat website van universiteiten, ziekenhuizen, beroepsverenigingen en patiëntenverenigingen, en die van de overheid juiste en onafhankelijke informatie bieden. Een aantal betrouwbare sites:
– Thuisarts.nl – de website van het Nederlandse Huisartsen Genootschap; huisartsen verwijzen hier ook naar.
– Hartstichting.nl
– Kwf.nl
– Huidziekten.nl
– Mlds.nl
– Rivm.nl
– Kanker.nl
– Apotheek.nl
– Patientenfederatie.nl
– En natuurlijk: mumc.nl

Bron: Maastricht UMC+

Dit artikel verscheen eerder in het Hartbrug Magazine.