De effecten van het stresshormoon cortisol

Stress als dikmaker en daarmee als risicofactor voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten? Het is misschien niet het eerste waar je aan denkt als je met stoom uit je oren uit je werk komt. Toch verdient stress veel meer aandacht dan het op dit moment van veel mensen krijgt, bepleit personal trainer en lifestylecoach Radmilo Soda.

Met het stresshormoon cortisol an sich is niets mis. Sterker nog, het hormoon heeft een nuttige functie. “Het is het hormoon dat ons langzaam maar zeker wakker maakt wanneer de zon opkomt, mits ons biologische ritme niet verstoord is”, vertelt Soda. “Dankzij cortisol komt ons lichaam in de actieve stand en hebben we energie om te doen wat we moeten doen. Hoe verder de dag vordert, hoe meer ons cortisolniveau stijgt, met een piek zo rond 12 à 1 uur ’s middags. Dan is je lichaam het actiefst. Vervolgens zie je die curve langzaam weer dalen. ’s Avonds wordt dan weer melatonine aangemaakt, waardoor we uiteindelijk weer in slaap kunnen vallen.”

Verstoord

Maar met die curve gaat het nou juist bij veel mensen mis, ziet Soda. “In de moderne wereld is de cortisolcurve helemaal verstoord. Veel mensen hebben continu een veel te hoog cortisolniveau. Het lichaam staat dan eigenlijk continu in een soort survivalmodus. Cortisol is namelijk het hormoon dat het effect van adrenaline als het ware verlengt. Adrenaline maakt ons alert in een situatie dat we scherp moeten zijn, en cortisol verlengt dat effect – zorgt dat we alert blijven. Als dat dag in, dag uit zo is, dan blijf je met een energie-overschot zitten waar je lichaam niets mee kan. Cortisol is namelijk een eiwit dat wordt omgezet in energie. Maak je die energie niet op, dan wordt deze omgezet in vet. Het is ook niet voor niets dat het stresshormoon vaak in verband wordt gebracht met buikvet.”

Overprikkeling

Hoe dat komt, dat de cortisolcurve volgens Soda bij zovelen verstoord is? “Overprikkeling, continu ‘aan’ staan en niet weten hoe je de knop van je lichaam ook eens uit kan zetten. Iedere dag werken tot minstens 5 uur, snel naar huis, avondeten, vaak nog sporten en vervolgens voor de televisie of met de telefoon in de hand totdat je naar bed gaat.” Met name die telefoon, en daarmee het zogeheten ‘blauwe licht’ waaraan je wordt blootgesteld, is volgens Soda een grote boosdoener. Blauw licht is namelijk aangetoond van negatieve invloed op onze biologische klok en kan het slaapritme verstoren. “Bovendien worden we geprikkeld door informatie die ook nog eens allerlei stressgevoelens en andere emoties kunnen oproepen. Het is veel beter om na het eten nog even te wandelen, een boek te lezen en vervolgens naar bed te gaan. Probeer maar eens vlak na het sporten te gaan slapen: dat lukt echt niet, dan is het cortisolgehalte nog veel te hoog. En als je piekerend over werk je bed in stapt, denkt je lichaam: wat moet ik hiermee? Al die stresshormonen kan het lichaam niet kwijt.”

Lichamelijke effecten

Af en toe een stressperiode of fase van overprikkeling is, afgezien van de mentale last, niet erg. Maar houdt dit aan, kunnen de effecten wel degelijk schade aanrichten – en niet in de laatste plaats door het aanmaken van al dat ‘onnodige’ buikvet. Wie dat maar op z’n beloop laat, loopt meer risico overgewicht te ontwikkelen, met de bijbehorende effecten van dien: een hogere lichaamstemperatuur, snellere ademhaling, hogere hartslag, hoger cholesterol en uiteindelijk een groter risico op hart- en vaatziekten. “Veel mensen moeten echt leren zichzelf even uit te schakelen. Je kunt zeggen: ‘Op zes uur slaap kan ik functioneren’, maar dat is niet zo. Dan herstelt het lichaam niet goed en kun je nooit op een gezonde manier je slaapcycli voltooien.” Het advies dus, hoe vanzelfsprekend en moeilijk dat tegelijk ook is: elimineer de stress van tijd tot tijd. ‘Reset’ het slaappatroon. Onderzoek het beweeg- en voedingspatroon. Kom tot rust. Soda: “Er zijn zoveel factoren die van invloed kunnen zijn op het cortisolgehalte in je lichaam, en daardoor dus ook zoveel wat je eraan kunt doen. Meet bijvoorbeeld je hartslag eens. Als je op je werk gedurende een stressmoment een hartslag van 115 hebt zonder dat je in beweging hebt, weet je genoeg. Je bent in survivalmodus en maakt teveel cortisol aan. Je lichaam is heel hard aan het vechten. Kies er dan bijvoorbeeld eens voor om ’s avonds met je hondje te lopen en je telefoon thuis laten. Of ga sporten zonder telefoon en spreek in de sportschool met wat vrienden af. Neem ’s avonds een uurtje voor jezelf zonder prikkels. Slap meer, ga op vakantie en focus op je rust. Veel mensen zijn daar niet mee bezig en vinden het vanzelfsprekend om maar door te gaan, maar dat is het niet. Je lichaam verdient een normaal biologisch ritme. Daar is je hart je uiteindelijk ook dankbaar voor.”

Tekst: Yara Hooglugt
Afbeelding: Radmilo Soda

Dit artikel verscheen eerder in het Hartbrug Magazine.